Λαϊκή ιατρική & γιατροσόφια
«Νούσσων φύσιες ιητροί» ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ
Τα ιάματα της παράδοσης
Λαϊκή Ιατρική: Εκτός από την αναγνωρισμένη αξία της ως εκδοχή του λαϊκού πολιτισμού, είναι η πρακτική Ιατρική, η οποία δεν στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα (υπόθεση – πείραμα – απόδειξη), αλλά βασική πηγή και παρακαταθήκη της είναι η λαϊκή παράδοση. Είναι δε η πρωτόγονη εκδοχή της ιατρικής επιστήμης.
Η παράδοση, άγραφη και προφορική, διατηρήθηκε από γενιά σε γενιά μαζί με τα ήθη, τα έθιμα, τα λαϊκά γνωμικά και τις σοφές παροιμίες του λαού μας.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η διάδοση τέτοιων γνώσεων από την αρχαιότητα μέχρι τη νεώτερη εποχή, αφού πολλές από τις παλιές συνταγές είναι ελαφρώς παραλλαγμένες συνταγές που συναντάμε στον Ιπποκράτη, τον Γαληνό και τον Διοσκουρίδη ή συνταγές που βασίζονται σε παρατηρήσεις τους.
Η μελέτη των λαϊκών ιατρικών αντιλήψεων μπορεί να είναι ωφέλιμη για καθαρά επιστημονικούς λόγους, αφού όχι σπάνια, η χρήση βοτάνων και φαρμακευτικών φυτών από τους πρακτικούς θεραπευτές, αποδεικνύεται ωφέλιμη και για τους σύγχρονους ερευνητές, οι οποίοι μπορούν να τεκμηριώσουν επιστημονικά την εμπειρική χρήση παλαιών ιαμάτων*.
*Ιάματα ίασις-ιάομαι ιώμαι= θεραπεύομαι, γιατρεύομαι.
Ίαμα ή ίημα= το φάρμακο, το θεραπευτικό μέσον.
Ιπποκράτη «Περί Φυσών»: «τα ενάντια των εναντίων εστίν ιήματα».
Η λαϊκή Ιατρική ασκείται σε διάφορα επίπεδα και από συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων, απ’ όπου αντλούνται και οι πληροφορίες όπως:
Από τον απλό κόσμο – Για απλές παθήσεις, οι θεραπείες γίνονται στο σπίτι με τα «γιατροσόφια της γιαγιάς», απαύγασμα εμπειριών που μεταδίδονταν από γενιά σε γενιά.
Από τους λαϊκούς θεραπευτές – Οι λαϊκοί θεραπευτές ήταν άτομα με πείρα στη θεραπεία πιο σοβαρών περιπτώσεων. Συνήθως κάθε χωριό διέθετε έναν λαϊκό θεραπευτή, καθώς και μια πρακτική μαία (τη μαμή), οι οποίοι γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν τη λαϊκή Ιατρική στα καθημερινά προβλήματα του επαγγέλματός τους.
Από μοναχούς θεραπευτές – Από τα πανάρχαια χρόνια η λαϊκή Ιατρική ήταν συνδεδεμένη με τη θρησκεία. Στον τόπο μας η θεραπεία αγιάτρευτων περιπτώσεων ήταν συνδεδεμένη με την πίστη από την εποχή του Ασκληπιού. Ο ασθενής που περίμενε ότι συγκεκριμένος Άγιος θα τον βοηθήσει να θεραπευτεί, είναι μια εικόνα που συναντάμε συχνότατα σε όλη την ελληνική επικράτεια. Τα μοναστήρια, σαν απομονωμένα κοινόβια, είχαν τους δικούς τους θεραπευτές. Πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στους πιστούς που κατέφευγαν στη χάρη του Αγίου για τη θεραπεία (όπως έκαναν και οι ιερείς στα αρχαία Ασκληπιεία).
Οι μοναχοί θεραπευτές είχαν όλες τις δυνατότητες να εκπαιδευτούν και να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους. Χαρακτηριστικά είναι τα Ιατροσοφικά (γιατροσοφικά) κείμενα που γράφτηκαν, όπως το «Ιατροσοφικό Αντιδοτάριο» από τον Ιερομόναχο Μητροφάνους της μονής Μαχαιρά (Κύπρος), το «Γεωπονικόν» από τον μοναχό Αγάπιο το Λάνδο (Κρήτη), «Συνταγές και Θεραπείες με Βότανα» από τον Πάτερ Γυμνάσιο.
Από τους πρακτικούς ιατρούς – Πρόκειται για μια κατηγορία που ξεχωρίζει από τις άλλες, λόγω του ότι τις γνώσεις τους τις έχουν πάρει από τους πρώτους πτυχιούχους ιατρούς. Η συγκεκριμένη κατηγορία αφορά τον 19ο αιώνα, όταν η Ιατρική ήταν στενά συνδεδεμένη με τη Βοτανολογία και τα μόνα φάρμακα που χρησιμοποιούνταν ήταν τα φυτικά παρασκευάσματα. Ένα παράδειγμα ήταν οι Βικογιατροί της Ηπείρου, οι οποίοι ήταν πρακτικοί γιατροί με το παρεξηγημένο ψευδώνυμο «κομπογιαννίτες», που συχνά σημαίνει «τσαρλατάνοι». Όμως ήταν απλά αυτοί με το «κομπόδεμα» από βότανα που «έγιαναν» την πάθηση. Μαθήτευσαν σε ιατροσοφούς όπως ο ιατρός και ιερέας Πύρρος (17ος αι.).
Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που δυσκολεύουν την καταγραφή και αξιολόγηση των συνταγών της λαϊκής Ιατρικής με βάση τα σημερινά δεδομένα, πέρα από τη σχετική έλλειψη γραπτών κειμένων. Οι σημαντικότεροι είναι:
Η αυθεντική πηγή τους, οι λαϊκοί θεραπευτές έχουν ως επάγγελμα εκφυλιστεί, αφού φεύγοντας από τη ζωή δεν άφησαν αντικαταστάτες.
Η πολυονομασία στον προσδιορισμό των φυτών από περιοχή σε περιοχή π.χ. γαλατσίδα ή καλακατσούνα και παρόμοιες ονομασίες για διαφορετικά φυτά π.χ. βάλσαμο (υπερικό) και βάρσαμος (δυόσμος). Αυτά τα συναντάμε κυρίως στην Κύπρο και την Κρήτη λόγω των πολλών τοπικών ιδιομορφιών των διαλέκτων.
Η ύπαρξη συνταγών σε ορισμένες περιοχές που σε άλλες είναι άγνωστη. Π.χ. η χρήση του βοτάνου απήγανου (ruta graveolens) στην περιοχή της Πάφου, όπου αφθονεί, ενώ είναι σχεδόν άγνωστή σε άλλες περιοχές του νησιού.
Ελλιπείς πληροφορίες με κατάλοιπα προκαταλήψεων.
Όταν στα Ιατροσοφικά (μοναχικά) κείμενα αναφέρεται ότι τα γιατροσόφια και οι συνταγές είναι δόκιμες, σημαίνει ότι έχουν δοκιμασθεί σε πολλά άτομα με άριστα αποτελέσματα.
Ένα παράδειγμα: Αφέψημα από άσπρο λεούτι (cistus parviflorum), είδος λαδάνου για περιπτώσεις υψηλής χοληστερόλης στο αίμα. Δοσολογία: 3 ποτήρια την ημέρα. Η συνταγή χρησιμοποιήθηκε εμπειρικά, όπως όλες οι συνταγές της λαϊκής Ιατρικής.
Μελετήθηκαν 53 περιπτώσεις ανθρώπων με χρόνια χοληστερόλη, ηλικίας 40-80 ετών. Τα αποτελέσματα ήταν μείωση των τριγλυκεριδίων και ελαφρά μείωση σακχάρου (σε άτομα χωρίς διαβήτη).
Στα θεραπευτικά φυτά μπορούμε να βρούμε έναν αποτελεσματικό σύμμαχο προκειμένου να καταπολεμήσουμε τις αιτίες που προκαλούν την ασθένεια, θέτοντας εκτός μάχης και συνέπειες που επιδρούν πάνω στη συνολική λειτουργία του οργανισμού. Έτσι, ο οργανισμός ξεπερνά τη δυσαρμονία, ισορροπώντας τις λειτουργίες του. Το μυστικό της Φυσικής Ιατρικής είναι ότι εξαλείφει τις αιτίες και όχι τα συμπτώματα.
Ο Παράκελσος είπε: «η Ιατρική θεμελιώνεται στη φύση. Η φύση είναι η Ιατρική και μόνο σ’ αυτήν πρέπει να την αναζητούν οι άνθρωποι». «Νούσσων φύσιες ιητροί» είπε πριν 2.500 χρόνια και ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης, Ιπποκράτης.
Συνήθεις μορφές παρασκευασμάτων
Κατάπλασμα: γιατρικό που παρασκευάζεται με κοπανισμένα φρέσκα βότανα (χυμός) ή συνδυασμό με αλοιφή ή ολόκληρα φύλλα φυτών. Έχει γενικευμένη χρήση και συνιστάται σε μώλωπες, τραυματισμούς, πρηξίματα, έλκη, πόνους, ρευματικά.
Παράδειγμα συνταγής: Παίρνουμε μισή οκά φύλλα αγκινάρας, τα κοπανίζουμε σαν λάσπη, κατόπιν τα ζυμώνουμε με βούτυρο και τα δένουμε κατάπλασμα στο λαιμό για δυο βραδιές. Βοηθάει στον πονόλαιμο.
Έγχυμα (τσάι): λαμβάνεται χύνοντας πάνω στο βότανο (φύλλα, άνθη) βραστό νερό (ως διαλύτη) ή εμβαπτίζοντας τα φαρμακευτικά μέρη του φυτού (δρόγη) σε βρασμένο νερό, οπότε αποδίδονται καλύτερα οι δραστικές ουσίες του βοτάνου. Τα διατηρούμε επί 10 λεπτά περίπου. Χρησιμοποιείται κυρίως σε βότανα που οι ιδιότητες και οι δραστικές τους ουσίες αλλοιώνονται λόγω βρασμού. Η συνηθισμένη δοσολογία για ένα έγχυμα είναι μια κουταλιά αποξηραμένου βοτάνου σ’ ένα φλιτζάνι νερό. Πριν τη χρήση προηγείται φιλτράρισμα. Δοσολογία: 1 – 4 φλιτζάνια την ημέρα.
Παράδειγμα συνταγής: Αναμειγνύουμε 1 χούφτα φλισκούνι (ανθισμένες κορυφές) με 1 χούφτα καπουτσίνο (ανθισμένες κορυφές). Πάνω σε μια κουταλιά της σούπας από το μείγμα περιχύνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό και αφού το αφήσουμε για 5΄ φιλτράρουμε 1 φλιτζάνι. Πίνουμε 1 φλιτζάνι την ημέρα. Βοηθά στα πνευμόνια.
Αφέψημα: λαμβάνεται κατόπιν βρασμού του φυτού σε νερό επί 10΄ έως 30΄ της ώρας. Υπό μορφή αφεψήματος χρησιμοποιούνται τα φυτικά μέρη που δύσκολα αποδίδουν τα δραστικά τους συστατικά π.χ. φλοιός, ρίζα, σπόρος. Όλα τα αφεψήματα παρασκευάζονται σε αναλογία 10-15 γραμ. φυτικής ύλης σε 1 λίτρο νερό για εσωτερική χρήση. Δοσολογία: 1 – 4 φλιτζάνια την ημέρα.
Παράδειγμα συνταγής: Βράζουμε φύλλα πεντάνευρου (αρνόγλωσσου) με αρισμαρί (ακρόβλαστα δεντρολίβανου). Βοηθά σε θεραπεία ισχιαλγίας που προκλήθηκε από απότομη κίνηση στη μέση.
Αλοιφή: παρασκευάζεται από ίσα μέρη βαζελίνης ή νωπού βουτύρου ή λίπους χοίρου ή κεριού ή χυμού ή σκόνης του φυτού, τα οποία κατεργάζονται σε γουδί, ώστε να γίνουν μια ομοιογενής μάζα. Κατόπιν, το μείγμα ζεσταίνεται σε μπεν μαρί με ανάδευση και το αφήνουμε να κρυώσει. Η αλοιφή είναι έτοιμη. Προορίζεται αποκλειστικά για εξωτερική χρήση.
Παράδειγμα συνταγής: Αναμειγνύουμε ½ ουγγιά (ουγγιά =30 γραμ. περίπου) λάδι μυρτιάς, μια ουγγιά λάδι κυδωνιού και κερί. Κατασκευάζεται έτσι μια αποτελεσματική αλοιφή με καταπραϋντικές ιδιότητες.
Έμβρεγμα: είναι υγρό παρασκεύασμα και δημιουργείται εμβαπτίζοντας τα φαρμακευτικά μέρη του φυτού σε κρύο νερό μέχρι και 6-12 ώρες. Η συνήθης αναλογία είναι 30-50 γραμ. φυτικής ύλης σε 1 λίτρο νερό. Συνίσταται πριν τη χρήση να φιλτράρουμε. Δοσολογία: 1 – 3 φλιτζάνια την ημέρα.
Παράδειγμα συνταγής: Βάζουμε 13 φύλλα Αιγύπτου σε ένα ποτήρι νερό, το αφήνουμε μέχρι το βράδυ, οπότε και πετάμε τα φύλλα και με το βραδινό φαγητό πίνουμε το νερό. Βοηθά στη δυσκοιλιότητα.
Επίθεμα (κομπρέσσα ή έμπλαστρο): φτιάχνεται με τον εμβαπτισμό γάζας σ’ ένα σκεύασμα (π.χ. αφέψημα, έγχυμα, χυμό), η οποία τοποθετείται στην πάσχουσα περιοχή. Τα επιθέματα μπορεί να είναι υγρά, στεγνά, θερμά ή ψυχρά ανάλογα με τις περιπτώσεις.
Παράδειγμα συνταγής: Παίρνουμε 1 κουταλιά της σούπας αρνίκη (άνθη), ετοιμάζουμε το εκχύλισμα περιχύνοντας το βότανο με 1/4 του λίτρου βραστό νερό, το αφήνουμε για 30΄ και φιλτράρουμε. Χρησιμοποιείται σε κομπρέσες στην άρθρωση που πάσχει. Βοηθά σε διαστρέμματα και μώλωπες. Προσοχή, δεν χρησιμοποιείται σε ανοιχτές πληγές.
Σκόνη: κονιοποιούνται τα αποξηραμένα φαρμακευτικά μέρη του φυτού σε γουδί (φύλλα, ρίζες, σπόροι κ.τ.λ.). Η σκόνη για εσωτερική εφαρμογή διαλύεται στο νερό προ της λήψεως και χορηγείται σε δόση 0,5-1 γραμ. την ημέρα. Εξωτερικώς, εφαρμόζεται δι’ επιπάσεως.
Παράδειγμα συνταγής: Παίρνουμε φύλλα παπαρούνας (κουτσουνάδα), τα αποξηραίνουμε και τα κάνουμε σκόνη (γουδί). Δοσολογία: 1,5 δράμι (δράμι=4 γραμμ.) με νερό βοιδόγλωσσου. Βοηθά στον πλευρίτη.
Χυμός: γίνεται με σύνθλιψη φύλλων, ανθέων, βλαστών κ.λ.π., σε γουδί, δηλαδή πολτοποίηση φρέσκων βοτάνων και μετά φιλτράρισμα (σούρωμα). Ο χυμός χρησιμοποιείται νωπός. Η δόση ποικίλει αναλόγως το είδος και την ασθένεια.
Παράδειγμα συνταγής: Παίρνουμε 1/4ο του κεφαλιού λάχανο, 2 κλωνάρια σέλινο και 1 φλιτζάνι μάραθο. Πλένουμε τα υλικά, ανακατεύουμε, αποχυμώνουμε και έχουμε έτοιμο χυμό για σερβίρισμα. Βοηθά σε βρογχίτιδα, αρθρίτιδες (ποδάγρα) κ.α.
Το φαρμακείο της φύσης πρακτική γιατροσοφική ιαματική
Στα θεραπευτικά φυτά μπορούμε να βρούμε έναν αποτελεσματικό σύμμαχο, προκειμένου να καταπολεμήσουμε τις αιτίες που προκαλούν την ασθένεια. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί καταπολεμώντας τις αιτίες τίθενται εκτός μάχης οι «συνέπειες», κατά τρόπο που επιδρώντας στη συνολική λειτουργία του οργανισμού, αυτός ξεπερνά τη δυσαρμονία ισορροπώντας τις λειτουργίες του (ομοιόσταση). Το μυστικό της Φυσικής Ιατρικής είναι ότι εξαλείφει τις αιτίες της ασθένειας και όχι τα συμπτώματα.
Είναι πολυάριθμοι οι σοφοί, οι γιατροί και οι βοτανολόγοι που για χιλιετίες υποστηρίζουν ότι στα φυτά βρίσκονται φάρμακα για κάθε είδους ασθένεια. Η «πράσινη ιαματική ισχύς» στο φαρμακείο της φύσης.
Η φύση είναι ο δάσκαλος του γιατρού, μια και αυτή είναι πιο παλιά απ’ αυτόν και υπήρχε μέσα και έξω από τον άνθρωπο, όπως εδίδασκε ο πατέρας της Φυσικής Ιατρικής, Ιπποκράτης.
Και ο Παράκελσος ο μεγάλος φυσιοδίφης ιατρόσοφος έλεγε: «Δεν υπάρχει καμιά ασθένεια, όσο φοβερή και αν είναι, για την οποία να μην έχει προβλέψει ο Δημιουργός την αντίστοιχη θεραπεία στο φυτικό κόσμο».
Η εμπειρική αντιμετώπιση των ασθενειών στις παραδοσιακές κοινωνίες, είχε ως αποτέλεσμα τη χρήση ενός συστήματος γνώσης που εντάσσεται στο πλαίσιο λαογραφικών ερευνών στο κεφάλαιο της λαϊκής ιατρικής και της ιατρικής κάθε έθνους. Το σύστημα αυτό αποτελεί ουσιαστικά μια ανάμειξη θεραπευτικών μεθόδων που βασίζονται στη συσσωρευμένη εμπειρία φροντίδας των ασθενών και στην κληροδοτημένη γνώση (γραπτή και προφορική παράδοση) για τις θεραπευτικές ιδιότητες κάποιων ουσιών και ιδιαίτερα φυτών.
Η παραδοσιακή λαϊκή ιατρική, ωστόσο περιλαμβάνει συχνά και μορφές τελετουργικής θεραπείας. Μαζί με τα γατροσόφια, οι θεραπευτές-τριες έλεγαν: προσευχές, ξόρκια, γητειές, ήτοι εφάρμοζαν μαγικοθρησκευτική θεραπευτική. Στις περιπτώσεις αυτές που προέρχονται από «αμμάτι», από γλωσσοφαγιά, από τα κακά πράγματα, εφαρμόζεται η αγαθοποιός μαγεία (επωδές, ξόρκια) και τ’ αγιωτικά (διαβαστικά του παπά, κάπνισμα… ράντισμα με αγιάσματα για τα υπόλοιπα εφαρμόζεται η δια βοτάνων…», «και με τα βότανα της γης γιατρεύονται τα πάθη», λέει το λαϊκό γνωμικό. Ο λαός εκείνη την εποχή εμπιστευόταν την θεραπεία διαφόρων ασθενειών του σε πρωτόγονα φάρμακα (βότανα πιο πολύ) και δεν παρέλειπε να επικαλείται τη βοήθεια και επέμβαση του θείου.
Αργότερα, τα γιατροσόφια αποτέλεσαν σκευάσματα φαρμακευτικά από την ένωση διαφόρων βοτάνων, στα οποία είχαν προστεθεί σε κάποιες περιπτώσεις και άλλες οργανικές ουσίες.
Ιπποκρατική χυμοτυπολογία
Η λαϊκή Ιατρική στηρίζεται στην αντίληψη ότι πρέπει να ισορροπούν τα τέσσερα στοιχεία με τους τέσσερεις χυμούς του σώματος. Η αποκαλούμενη σήμερα λαϊκή ιατρική, ήταν η επίσημη ιατρική θεωρία μέχρι την ύστερη Αναγέννηση.
Η επιστημονική βάση της ξεκινούσε κατά τον Ιπποκράτη από την αντίληψη για τα τέσσερα στοιχεία (θερμό, ψυχρό, υγρό και ξηρό) και τους τέσσερις χυμούς του σώματος το (κόκκινο) αίμα, το (άσπρο) φλέγμα, την κίτρινη χολή, τη μαύρη μέλαινα χολή. Το αίμα εκ φύσεως ήταν θερμό και υγρό, το φλέγμα ψυχρό και υγρό, η χολή θερμή και ξηρή και η μέλαινα χολή ψυχρή και ξηρή. Η υγεία μπορούσε να ορισθεί ως μια κατάσταση ισορροπίας ανάμεσα στους χυμούς και τα στοιχεία. Οποιαδήποτε διαταραχή της ισορροπίας των χυμών, ήταν η αιτία της ασθένειας.
Η μελαγχολία λόγου χάρη, εθεωρείτο σημαντική ασθένεια με ψυχικά συμπτώματα και οφειλόταν στην αύξηση της μέλαινας χολής εις βάρος των άλλων χυμών. Μετά τον εντοπισμό της δυσαρμονίας, ο γιατρός προσπαθούσε να την καταπολεμήσει, είτε μειώνοντας τον αυξημένο χυμό (μέλαινα χολή), είτε αυξάνοντας τους άλλους τρεις. Γι’ αυτό χορηγούσε σκευάσματα με βάση την αρχή, ότι το θερμό καταπολεμά το ψυχρό και το υγρό καταπολεμά το ξηρό.
«Τα ενάντια των εναντίων εισίν ιάματα» κατά τον Ιπποκράτη, αρχή που έχει διαχρονική αξία και εφαρμογή στη λαϊκή ιατροσοφική. Τα σκευάσματα, τα βότανα κ.λπ. είχαν ταξινομηθεί ως ψυχρά, θερμά, υγρά και ξηρά. Με το ίδιο σκεπτικό ο γιατρός θα μπορούσε να συστήσει ανάλογα με την περίπτωση και μια ειδική θεραπεία, όπως ζεστά μπάνια, μεταφορά σε ψυχρό και ξηρό κλίμα, έκθεση στο ηλιακό φως (θεραπεία αποδεκτή και σήμερα για την μελαγχολία, αφού έχει διαπιστωθεί ότι ο Ήλιος μειώνει την έκκριση της μελατονίνης). Επίσης, αποφυγή του σεληνιακού φωτός (που υποτίθεται ότι επηρέαζε τους σωματικούς χυμούς) κ.λπ.
Ελληνική χλωρίδα
Στην Ελλάδα, κατά τον καθηγητή του Γεωπονικού Παν/μίου Αθηνών, Γ. Σαρλή, τα αυτοφυή φαρμακευτικά φυτά που συλλέγονται είναι συνήθως: ο δυόσμος, ο μάραθος, η αλθαία, ο μαϊντανός, η βαλεριάνα, η ρίγανη, το μελισσόχορτο, το τίλιο ή φλαμούρι, ο σαμπούκος, το πεντάνευρο, ο απήγανος κ.ά. Στην Κρήτη πιο προσιτά είναι: ο δίκταμος, η λαδανιά, το θυμάρι, το φλισκούνι, η μαντζουράνα, ο αρισμαρίς (δενδρολίβανο), η μαλοτήρα (τσάι, ο σιδερίτης), η αμολοχία, η αντωναΐδα, η δρακωδιά και πολλά άλλα.
Τα πιο δημοφιλή βότανα
(έρευνα του ΑΠΘ – Αριστοτελείου Παν/μίου Θεσ/νίκης, Στέλλα Κοκκίνη και συνεργάτες)
Χαμομήλι με 25 συνιστώμενες χρήσεις. Θεωρείται ηρεμιστικό (σπασμολυτικό), και συνίσταται στην αρθρίτιδα και τους ρευματισμούς (έρευνα ΑΠΘ). Ακόμη στη βιβλιογραφία αναφέρεται ως υπνωτικό και τονωτικό. Χρήσιμο στη διάρροια, την κολίτιδα, σε νευρασθένειες, στη δυσμηνόρροια και το κριθαράκι.
Ραδίκι (πικραλίδα) με 22 συνιστώμενες χρήσεις. Ενδείκνυται για την υπέρταση, το διαβήτη, τη χοληστερόλη (έρευνα ΑΠΘ). Επιπλέον, το ραδίκι είναι τονωτικό και διουρητικό. Χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό του αίματος, την αποτοξίνωση του συκωτιού, για τα νεφρά και την αρθρίτιδα (προσοχή, όχι σε πέτρες χολής).
Μέντα, τα φύλλα της και οι ανθισμένες της κορυφές. Ενδείκνυται για την αμυγδαλίτιδα, χρησιμοποιείται ως παυσίπονο και στο κρυολόγημα. Επιπλέον, ως άφυσο, είναι αντισπασμωδική σε δυσπεψία, στα αέρια και τις στομαχικές κράμπες. Όχι σε έλκος στομάχου. Αντενδείκνυται σε ομοιοπαθητική. Χρήσιμη σε κυστίτιδα, θεραπεία σε ηπατικές παθήσεις.
Τσουκνίδα (κνήφη). Ενδείκνυται σε καρδιαγγειακές παθήσεις, αναιμία, ρευματισμούς (έρευνα ΑΠΘ). Επιπλέον χρησιμοποιείται ως τονωτικό και διουρητικό, για καλή όρεξη, για δερματικά προβλήματα και την παχυσαρκία. Είναι πλούσια σε μεταλλικά στοιχεία, χρήσιμη στο καθαρισμό του αίματος, την αρθρίτιδα, την κυστίτιδα, την ορχίτιδα.
Αχίλλεια (άνθη και φύλλα). Ενδείκνυται στη λιπαρότητα του δέρματος, τη δυσπεψία, τον διαβήτη(έρευνα ΑΠΘ). Επιπλέον, η αχίλλεια η χιλιόφυλλη είναι «το βότανο των γυναικών». Βοηθά στον άστατο κύκλο, την εμμηνόπαυση, σε φλεγμονές των ωοθηκών, τα ινομυώματα, τη λευκόρροια κ.ά.. Ως εφιδρωτική είναι χρήσιμη σε πυρετούς (κρυολογήματα, γρίπη) και σε ρευματισμούς. Βοηθά σε ατονία, κολίτιδα.
Ρόδο (καρπός). Ενδείκνυται σε καρδιαγγειακές νόσους, κρυολογήματα, οφθαλμοπάθειες (έρευνα ΑΠΘ). Επιπλέον, ο καρπός της Rosa canina, (αγριοτριανταφυλλιάς) σε αφέψημα που έχει σιγοβράσει, περιέχει υψηλό ποσοστό βιταμίνης C και μεταλλικά άλατα. Τονώνει το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, βοηθά στην αντιμετώπιση των κρυολογημάτων και σε ημικρανίες.
Φασκόμηλο (φύλλα και στελέχη). Χρησιμοποιείται στην υπόταση, την λαρυγγίτιδα, την τριχόπτωση (έρευνα ΑΠΘ). Είναι άριστο αντισηπτικό του στόματος και τονωτικό (νευρικό σύστημα, κυκλοφορία αίματος). Ανακουφίζει από τον πυρετό και τον ερεθισμένο λαιμό. Σταματά τις εφιδρώσεις της εμμηνόπαυσης στις γυναίκες. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε άτομα με υπέρταση. Χρήσιμο επίσης σε αμηνόρροια, δυσμηνόρροια.
Δενδρολίβανο (φύλλα και ανθισμένες κορυφές). Χρησιμοποιείται στη χολολιθίαση, τα προβλήματα όρασης, την δυσπεψία (έρευνα ΑΠΘ). Ως θερμό βότανο ρίχνει τη χοληστερίνη (υγρασία στα αγγεία). Ανακουφίζει από τους πονοκεφάλους και την ημικρανία, διεγείρει την κυκλοφορία και αποτελεί εξαιρετικό τονωτικό της μνήμης. Βοηθά στην τριχόπτωση. Προσοχή, σε άτομα με γαστρίτιδα.
Στομαχοβότανο (πόλιο, το ορεινό). Χρησιμοποιείται στο άσθμα, τη βρογχίτιδα, τους ρευματισμοί (έρευνα ΑΠΘ).
Θυμάρι (ανθισμένες κορυφές). Βοηθάει στον πονόδοντο, το άσθμα, τη δυσμηνόρροια (έρευνα ΑΠΘ). Είναι αντισηπτικό, τονωτικό και αντισπασμωδικό για το βήχα, τα κρυολογήματα και τη βρογχίτιδα. Χρήσιμο σε υδρωπικία, φυματίωση, ψωρίαση. Προσοχή, δεν συνίστανται οι υψηλές δόσεις σε άτομα με ταχυκαρδίες.
Άλλα χρήσιμα & θεραπευτικά βότανα της πλούσιας ελληνικής χλωρίδας
Μελισσόχορτο (χρησιμοποιείται το υπέργειο τμήμα σε πλήρη άνθιση). Είναι εφιδρωτικό και χρήσιμο κατά της γρίπης, της κατάθλιψης, του πονοκεφάλου και της δυσπεψίας. Βοηθά σε άσθμα και βήχα, χαλαρώνει και τονώνει το νευρικό σύστημα. Ο Άραβας γιατρός Αβικέννας (980-1037) συνιστούσε το φυτό «γιατί κάνει την καρδιά ευτυχισμένη». Ως αφέψημα διευκολύνει τον ύπνο σε συνδυασμό με βαλεριάνα. Χρήσιμο σε δηλητηριάσεις, σεξουαλική ανικανότητα, ωτίτιδα. Προσοχή, δεν χορηγείται σε υποθυρεοειδισμό.
Λουΐζα ή λεμονόχορτο (με χαρακτηριστική μυρουδιά λεμονιού). Το αφέψημα με ευχάριστη γεύση θεωρείται βοηθητικό του αδυνατίσματος, γιατί λιώνει τα λίπη στον οργανισμό. Είναι αντιπυρετικό, στομαχικό, τονωτικό και καταπραϋντικό, σε δυσπεψία, μετεωρισμό, κολικούς εντέρων. Η λουΐζα είναι χωνευτική, αντισπασμωδική, χρήσιμη σε ατονία, διάρροια, ωτίτιδα.
Βασιλικός (ανθισμένες κορυφές και φύλλα). Καθαρίζει τα έντερα, διεγείρει την εφίδρωση (αντιπυρετικό). Ανακουφίζει από το βήχα και το κρυολόγημα. Βοηθά τη μνήμη, είναι διουρητικό και γαλακτογόνο. Συνδυάζεται με φασκόμηλο για καλύτερα αποτελέσματα.
Σαμπούκο (κουφοξυλιά, άνθη και φύλλα). Για κρυολογήματα και γρίπη. Βοηθά σε βρογχίτιδες, καλό για τα μαλλιά και το δέρμα. Χρησιμεύει σε εγκαύματα, υδρωπικία, φακίδες.
Μάραθος (σπόροι κυρίως και βλαστόφυλλα). Ανακουφιστικό, στομαχικό και σπασμολυτικό. Βοηθά σε ρευματικές και αρθριτικές διαταραχές. Οι σπόροι είναι αεραγωγοί (σε κολικούς εντέρου) και γαλακτογόνοι. Χρησιμεύει σε δυσουρία, υδρωπικία, ανεμοβλογιά.
Βαλεριάνα (ρίζες). Για την ανακούφιση των πονοκεφάλων και την ημικρανία. Κατά του άγχους. Βοηθά στον ύπνο (ηρεμιστικό). Ρίχνει την υψηλή πίεση όταν συνδυάζεται με ελιά.
Ελιά. Ρίχνει την υψηλή πίεση, το σάκχαρο, τη χοληστερίνη, είναι αντιβιοτικό. Δυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα (φύλλα ελιάς). Είναι και αντιρρευματική. Ο φλοιός του καρπού της έχει αντιπυρετικές ιδιότητες.
Καλέντουλα, η φαρμακευτική. Τονωτικό, με καθαρκτικές ιδιότητες για εσωτερική και εξωτερική χρήση. Καθαρίζει τις μολύνσεις του δέρματος, προστατεύει από πυρετούς και ανακουφίζει από κιρσούς. Επουλωτική (αλοιφή) χρησιμοποιείται και σε ανοικτές πληγές.
Αλθαία, η φαρμακευτική (όλο το φυτό και η ρίζα). Βοηθά σε κατάρρου, έλκη και κυστίτιδα. Μαλακτική ως αφέψημα σε βρογχίτιδες.
Μαϊντανός. Ένα διουρητικό που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ρευματισμών. Βοηθά σε χρόνιες ουρολοιμώξεις (ο χυμός), πλούσια πηγή βιταμίνη C, σιδήρου κ.λπ. ιχνοστοιχείων. Χρησιμεύει στην ακμή, την ατονία, τη διάρροια, την ωτίτιδα.
Φλαμουριά (τίλιο). Τα άνθη και τα φύλλα έχουν διουρητικές και αντισπασμωδικές ιδιότητες. Βοηθά στην γρίπη και τη γαστρίτιδα, ηρεμεί, προλαμβάνει τη φλεβίτιδα, την αρτηριοσκλήρυνση και τα καρδιακά νοσήματα.
του Νικόλαου Σαμαρίδη
Βοτανολόγος Α.Π.Θ.
* Όλες οι αναφερόμενες δόσεις προορίζονται για ενήλικες (για παιδιά συνιστάται η μισή δόση).
** Τα αποτελέσματα είναι καλύτερα όταν χορηγούνται μικρότερες δόσεις, αλλά πολλές φορές.
ΠΡΟΣΟΧΗ Καμία χρήση βοτάνων δεν υποκαθιστά την ιατρική θεραπευτική αγωγή. Ενημερωθείτε για τις δράσεις, αλλά και τις παρενέργειες των βοτάνων, κυρίως των τοξικών, από ειδικό σύμβουλο Βοτανολόγο. Σε περίπτωση πρόθεσης χρήσης βοτάνων συμπληρωματικά, να ενημερώνεται και να τα εγκρίνει πρώτα ο θεράπων ιατρός.